De huidige crisis = een lesje economie

Photo by Karolina Grabowska on Pexels.com

De huidige crisis laat voor het eerst in onze jaartelling echt zien hoe ons economische systeem ons de afgrond in kan werken. Maar als we alles goed op een rij zetten, dan hadden we het al meer dan twintig jaar aan kunnen zien komen. Ons huidige economische systeem heeft alles te maken met de waarde van tastbare maar vooral ontastbare dingen. En waarde is dan de waarde die mensen er aan gegeven hebben. Ons huidige economische systeem is gebaseerd op een soort drijfzand.

De laatste twintig jaar zijn vooral zaken die eigenlijk geen intrinsieke waarde hebben, veel waard geworden. Merken, vertrouwen, aandelen, futures et cetera. De waarde van zaken die wel een intrinsieke waarde hebben, is juist afgenomen. De ‘gebakken lucht’ in onze economie is als het ware toegenomen. Als het daar bij was gebleven, dan zou dat nog tot daar aan toe geweest zijn. Maar als we echt willen weten, hoe het zit, moeten we verder naar de basis: onze economische standaard.

Onze huidige economische standaard is de zogenaamde papieren standaard. Dit betekent dat er meer geld in omloop is dan er goud bij de Nederlandse bank op voorraad is. Je hebt dus eigenlijk niet voldoende tegenwaarde voor al het geld dat er in omloop is. Dat hoeft ook niet, zeggen financieel specialisten, want we hebben veel zaken zoals onroerend goed, bedrijven, merken, aandelen, mensen, machines, voorraden, grondstoffen etc. en die tesamen vormen de tegenwaarde voor al dat geld. Het punt is alleen dat we zelfs geen papieren standaard meer hebben maar een electronische. Als iedereen vandaag naar de geldautomaat zou gaan en z’n geld zou opnemen, dan zouden we niet genoeg geld hebben. Het is dus beter te spreken van een electronische standaard. Goed beschouwd is er nog maar weinig geld in omloop. Eigenlijk is het meer een kwestie van nullen en eenen die van de ene bankrekening op de andere gestort worden en daar een saldo vormen wat ook weer uit nullen en enen bestaat. Fysiek geld is er nog maar weinig. Zo te zien lijkt er op de eerste blik nog helemaal niks mis. Maar niets is minder waar. De waarde van ons geld hangt namelijk voor een groot gedeelte af van het vertrouwen wat wij hebben in het bovenstaande systeem.

Jarenlang waren banken zo’n beetje de enige bedrijven waar mensen blindelings vertrouwen in hadden. Het kwam maar weinig voor dat banken faiiliet gingen en als ze dat al gingen dan kregen consumenten meestal toch wel hun tegoeden weer terug. De banken zorgden voor de buffer die wij nodig hadden om het systeem te kunnen vertrouwen. Nu de laatste tijd grote banken door financieel wanbeheer (het lenen van geld aan niet kredietwaardige mensen om zodoende dikke bonussen op te strijken) failliet gaan, dondert de hele keten in elkaar. De ene bank heeft namelijk de andere geld geleend maar kan er niet meer op vertrouwen dat de bank waaraan zij het geld geleend hebben, gaat terug betalen. Daarmee valt het vertrouwen wat mensen hebben in die bank weg en daalt de beurswaarde van deze bank. De bank moet een stapje terug doen, keert geen kredieten meer uit en langzamerhand wordt zo het gehele vertrouwen van mensen in de economie weggezogen. En zonder vertrouwen worden dingen minder waard en houden mensen het geld in de knip. Het is eigenlijk een self fulfilling prophecy. Een neerwaardse dubbele helix. En zo kan het zijn, dat het kapitalistische systeem zichzelf de nek omdraait. Maar we hadden er op kunnen wachten dat dit een keer ging gebeuren. Er werd in de financiële wereld zo belachelijk veel geld verdiend (geld dat geen achterliggende reële waarde had), dat moest wel een keer mis gaan. Zonder vertrouwen is geld niets waard. Dus als we allemaal maar de hand op de knip houden en ons huidige economische systeem niet vertrouwen, dan blijft ons geld niets waard en kunnen we wel inpakken. Zelfs de intrinsieke waarde van dingen doet er niet meer toe. Onze gebakken lucht was namelijk vele malen meer waard dan de intrinsieke waarde van dingen. Nu beurskoersen verdampen en bedrijven plotseling een fractie waard zijn van wat ze voorheen waard waren, blijkt de intrinsieke waarde van de bedrijven (gebouwen, materialen etc) geen rol van belang meer te spelen. Die vallen in het niet doordat de waarde van aandelen van een dergelijk bedrijf zijn gekelderd.

Daar komt nog bij dat geld eigenlijk niets meer is. Het is het geheel van nullen en enen waarvan we met elkaar afgesproken hebben dat het wat waard is. Een echt ruilmiddel is het niet meer. Geld gaat voornamelijk electronisch de wereld rond en het is ronduit vreemd dat we na wat electronisch gehandel denken dat we meer geld hebben. Eigenlijk heb je als consument niets anders dan een inlogcode en vertrouwen van de bank gekregen en zegt de bank tegen jou dat dat geld is. Maar eigenlijk is je saldo op de bank niet meer dan een paar cijfers die van de een naar de ander over kunnen gaan. Dat maakt ook dat als het vertrouwen wegvalt, dat de waarde van die getallen minder waard wordt. Theoretisch zou het zo moeten zijn, dat als iets minder waard wordt, het goedkoper wordt. Dat is echter niet het geval. Bedrijven worden minder waard maar hun producten blijven even duur. Dat is toch op z’n minst vreemd te noemen. Al met al maakt het theoretisch (zolang je je baan houdt) dus eigenlijk niet zo veel uit, tenzij je veel aandelen hebt, dan verlies je op dit moment (heel) veel geld. Je kunt voor je geld nog steeds hetzelfde kopen alhoewel ook de geldontwaarding (inflatie) toe zal nemen en dat merk je natuurlijk wel.

De overheid speelt in het bovenstaande geheel een uiterst merkwaardige rol. Zij probeert met extern geleend geld (die miljarden heeft de overheid echt niet op de plank liggen) banken overeind te houden. Als die banken alsnog onderuit gaan, (en dat gevaar is niet irreëel) dan begrijpt u natuurlijk wel wie dat gaat betalen. Uiteindelijk zijn eerlijke hardwerkende mensen altijd nog het meest de klos. De mensen die miljoenen verliezen, hadden sowieso al te veel. Daar hoeven we dus geen medelijden mee te hebben. Blijft over dat de belastingbetaler deze bedragen zal moeten opbrengen. Het is dus maar te hopen dat de banken inderdaad overeind blijven (en daarvoor moeten we hen ons vertrouwen geven (whatever that may be….) zodat ze geld waard blijven en een goede beurskoers houden. Maar eigenlijk is dat gewoon onzin. Of een bank wel of niet overeind blijft, hangt maar van twee dingen af.

1. in hoeverre is de bank betrokken bij zaken waarbij veel risico genomen is of wordt, bijv. hypotheekkapitaal op de amerikaans markt.
2. in hoeverre de overheid bereid is om de bank overeind te houden.

Het is dus maar te hopen dat Nederlandse banken zich verre gehouden hebben van de Amerikaanse markt waar wel heel erg veel geld in omloop is zonder reële tegenwaarde. Geleend geld wat niet terugbetaalt wordt, verdampt. Het is er niet want de mensen aan wie het geleend is, kunnen het niet betalen en hun onderpand is niet voldoende waard door dalende huizenprijzen. Als je maar genoeg kredieten aan onbetrouwbare lui verstrekt, dan ga je dus failliet omdat je geen inkomsten of te weinig inkomsten hebt. De bank die garant stond voor deze bank, krijg z’n geld ook niet en zo kan het komen dat de banken de een na de ander failliet gaan en het onderliggende geld laten verdampen. Uiteindelijk zou je kunnen zeggen dat deze crisis veroorzaakt is door teveel vertrouwen. Vertrouwen dat er wel betaald zou gaan worden (tegen beter weten in). Nu dat niet gebeurt, trekken Amerikaanse banken de hele Amerikaanse economie en de wereld in hun val mee. dit geeft de zwakte van ons systeem aan. Het vertrouwen in  Amerika valt weg en gelijk vertrouwt niemand elkaar meer, beurskoersen klappen in want als jij mij niet meer vertrouwt, vertrouw ik jou ook niet meer. Geld wordt minder waard en mensen raken het vertrouwen in geld en het economisch systeem kwijt. Met recht een self fulfilling prophecy. Wat ik nu niet snap is dat al die knappe koppen in de wereld aan dit hele fenomeen nog nooit wat hebben kunnen doen. Dit achterhaalde slappe economische systeem had allang vervangen moeten worden. Het nodigt uit tot misbruik en geeft allang geen reële voorstelling van zaken in de wereld meer.